Maden Bakırın saklı tarihi

Tarihi


Maden ilçesinin bilinen tarihi; kaynaklara göre M.Ö.2000 yıllarına kadar uzanır. Bölgeye M.Ö.1450 yıllarında Mitanni Krallığı, M.Ö. 30-M.S. 180 yıllarında Roma İmparatorluğu, M.S.1077`de Selçuklular hakim olmuşlardır. Maden ilçesinde bakır yatakları Milattan 2000 yıl önce Asurîler tarafından bulunmuştur. Ancak İngiliz Bilim Adamları "Tarring L.H. ve H.C. Cordero", "In A. Metal Merchant`s Of fice" adlı eserlerinde insanoğlunun bakırı ilk kez M.Ö. 7000-8000 yılları arasında Fırat- Dicle vadileri arasında bulduğunu yazıyorlar. Fırat ve Dicle arasında Bakır, Maden İlçesinden başka hiçbir yerde bulunmamış ve de işlenmemiştir.

1515 yılında doğuya sefer düzenleyen Osmanlı Hükümdarı Yavuz Sultan Selim tarafından Maden, İmparatorluk topraklarına katılmıştır. Mevcut kaynaklara ve bulunabilen kayıtlara göre Maden İlçesi; Milattan önce 2000 yılında Hurilerin, 1450 yılında Mitanni Krallığının, M.Ö.30- M.S.180 yıllarında; Roma İmparatorluğunun, İslamiyet'in yayılması sırasında Abbasilerin, 1077-1308 yılları arasında Anadolu Selçuklularının, 13. yüzyılın ilk yarısında Saltukların, 1335 yılından itibaren Karakoyunluların, 1481 yılından itibaren ise Akkoyunluların sınırları içerisinde bulunmuştur.

Şah İsmail Safevi Devletini kurup genişletmeye başladığında devlet sınırlarını batıya doğru ilerletirken Harput`u, bu arada Maden İlçesini de Akkoyunluların elinden alarak kendi ülkesine katmıştır. Çaldıran Zaferinden sonra Yavuz Sultan Selim`in ordularının Doğu Anadolu’yu fethettikleri sıralarda Maden, Şii Ümerasının elindeydi. 1515 yılında bu bölgeye gelen Yavuz Sultan Selim`in orduları bu sırada Maden’i de Osmanlı Devleti topraklarına katmıştır. 1834 yılında Şark Vilayetlerinde ıslahat yapmak ve yıkılan devlet otoritesini yeniden kurmak üzere görevlendirilen Reşit Mehmet Paşa, Sivas-Harput-Diyarbakır ve Maden Eyaletlerinin Vali ve Kumandanı görevlerini de yürütmekte idi. 1889 yılına kadar Diyarbakır`a bağlı Kaymakamlık halinde yönetimini sürdüren Maden, 1889-1924 yılları arasında Mutasarrıflık, 1924-1927 yılları arasında Valilik ile yönetilmiş, 1927’den sonra Elazığ İline bağlı Kaymakamlık haline getirilmiştir.

Maden, halen Elazığ İline bağlı bir ilçedir. İlçe merkezi başlangıçta Arpameydanı adı verilen mevkide kurulmuştur. Ancak, daha sonra Arpameydanı Mahallesi maden sahası içerisinde bulunduğundan kamulaştırılmış, burada oturan vatandaşlar Diyarbakır-Elazığ Karayolunun tam üzerinde bulunan Kortik mevkiine yerleşmişler ve burada Bahçelievler Mahallesi kurulmuştur.
Coğrafi Yapısı


Maden Doğu Anadolu Bölgesinde, Doğu Torosların batı kesiminde, Yukarı Fırat bölümünde, Elazığ İli sınırlarında ve Dicle Nehri’nin yukarı kesimindedir.

İlçenin doğusunda Ergani ve Dicle, batısında Sivrice ve Elazığ Merkez, güneyinde Ergani, Çermik ve Çüngüş, kuzeyinde Palu ve Alacakaya yer alır. Konum olarak yerküre içerisinde 39 ve 40. boylam; 38 ve 39. enlem noktaları arasındadır.



İlçe merkezinin deniz seviyesinden yüksekliği 1054 m. olup, yüzölçümü 344 km²’dir. İlçenin bulunduğu yer vadidir. İlçe merkezi Mihrap dağının (1755 m.) yamacına kurulmuştur.

İlçe, kara ikliminin hüküm sürdüğü bölgedir. Kışları karlı, yağmurlu, sisli, bulutlu; yazları da sıcak ve kurak geçer. İlçede hâkim rüzgâr yönü Kuzey-Batı’dır. Yıllık toplam yağış miktarı 718,1 mm’dir.

İlçe merkezi ile diğer yerleşim bölgeleri arasında ciddi yükseklik ve iklim farkları vardır. İlçe merkezi Güneydoğu Anadolu Bölgesinin sert kış mevsimi koşulları daha yoğun hissedilmektedir ve ortalama sıcaklık değerlerinde farklılıklar bulunmaktadır.

İlçe, bitki örtüsü bakımından oldukça fakirdir. 20. Yüzyılın başlarına kadar bakır cevheri odundan elde edilen ısı ile eritildiği için dağlarda ağaçlar acımasızca tüketilmiştir. İlçede yer yer Kaymakamlık koordinatörlüğünde gerçekleştirilen çeşitli ağaçlandırma sahaları bulunuyor ise de ilçe yüzölçümü ile kıyaslandığı zaman bu alanlar yetersiz kalmaktadır. Hazar Gölü çevresi, Dicle Nehri ve diğer akarsu ve dere kenarlarında kavak ve söğütlükler görülmektedir. İlçenin dağ ve tepeleri bahar yağmurları ile yeşillenen, yaz aylarında yağmurların kesilmesi ile kuruyan otlarla örtülüdür.

Keyil Dağı (2052), Suvar Dağı (2046), Mihrap Dağı (1773), Rute Dağı (1824) ve Runik Dağı (1807) İlçenin belli başlı en yüksek dağlarıdır. Behramaz ve Gezin Ovaları İlçe sınırları içerisinde yer almaktadır. Dicle (Maden) Çayı, Seyhan Çayı, Sordar Çayı, Şepgen Çayı ve Pirnos Deresi İlçenin en önemli akarsularındandır. 85 km2 yüzölçümüne sahip olan Hazar Gölü’nün 5 km2’lik kısmı İlçe sınırları içerisinde kalmaktadır. Gölün derinliği 324 metre, denizden yüksekliği 1248 metre olup, toplam su hacmi 7 milyar m3’dür.

Kültür ve Turizm


İlçemiz Elazığ ve Diyarbakır illerinin ortasında bulunduğundan her iki İlin de folklorunun etkisinde oluşan zengin bir kültüre sahiptir.

İlçemizde çok az sayıda tarihi eser bulunmaktadır. Bu tarihi eserlerden birisi 1872 yılında Sultan II. Abdülhamit tarafından yaptırılan Camii-Kebir camiidir. Camii-Kebirin minaresi taştan olup, çok zarif bir şekilde hicri 1317 yılında inşa edilmiştir. Cami bugüne kadar üç defa onarılmış olup, en son 1962 yılında onarımdan geçirilmiştir.

İlçemizin diğer tarihi eseri eski hükümet konağı binası ve bu binanın bahçesinde bulunan saat kulesidir. Eski hükümet konağı ve saat kulesinin kimin tarafından, nasıl yaptırıldığına dair resmi bilgi bulunmamakla birlikte eski hükümet konağının 1895 yılında, saat kulesinin 1898 yılında yapıldığı bilinmektedir. Saat kulesi ve eski hükümet konağı tapu kütüğüne tarihi eser olarak şerh edilerek koruma altına alınmıştır. Saat kulesinin üst kısmı ise yıkılmıştır.

İlçemizin diğer bir tarihi varlığı Çitli Höyüğüdür. Höyükte şu ana kadar herhangi bir kazı çalışması yapılmamıştır. Höyük 1999 yılı içinde kültür ve tabiat varlığı olarak tescil ve ilan edilerek koruma altına alınmıştır.

İlçemizin diğer bir tarihi varlığı Kartaldere Köyündeki “Şeyh Muhammed Kattal Türbesi” dir. Şeyh Muhammed Kattal’ın Hicri 764 yılında irşad hizmetini ifa ederken Ermeni ve Bizanslılarca katledildiği rivayet edilmektedir. Bu nedenle Kartaldere Köyünün eski adı katledilen şeyh anlamına gelen “Şeyhkatülan” olarak anılmıştır. Türbeyi ziyaret etmenin ruh ve sinir hastalıklarına iyi geldiği, türbenin sağ tarafındaki dere yatağından akan kaynak suyunun da cilt hastalıklarının tedavisinde şifalı olduğu yönünde halk arasında yaygın bir kanı vardır.

İlçemizin turizm yönünden en önemli yeri Hazar Gölü kenarındaki Gezin beldesidir. Beldede çeşitli kamu kurum ve kuruluşların dinlenme tesisleri ile özel şahısların yazlık villaları ve siteler bulunmaktadır. Bu yazlık villa ve sitelerde genellikle Diyarbakır’dan gelen yazlıkçılar oturmaktadır. Ayrıca çok sayıda Diyarbakırlı yazlıkçı da Plajköy köyünde bulunan özel şahıslara ait kamplarda Temmuz ve Ağustos aylarında çadır kurarak tatil yapmaktadır.